In Tubbergen, een afgelegen gebied in Nederland, woonde een vrouw met man en zoontje. Op een dag, terwijl ze water aan het putten was, voelde ze plotseling een koude hand op haar schouder. Ze draaide zich om en zag met afschuw dat ze was omringd door wel twintig witte wiven. Deze wezens waren groot en hadden een dreigende uitstraling. Ze kwamen steeds dichterbij, zodat de vrouw geen ontsnappingsmogelijkheid had. Alles om haar heen was donker, behalve de witte wiven.

Angstig riep de vrouw haar man, maar hij hoorde haar niet.

Een van de witte wiven, degene die haar op de schouder had aangeraakt, sprak tot haar: “Waarom ben je zo bang? Kom met ons dansen op de bergen.” De vrouw antwoordde vol angst: “Ik wil niet met jullie meegaan. Iedereen weet dat jullie slecht zijn.” De witte wiven zeiden: “Als je bij ons bent, zul je nooit meer terugverlangen naar de wereld.” De vrouw smeekte: “En wat gebeurt er met mijn kind? O, witte wiven, laat me gaan.” Maar alle witte wiven rondom haar zwegen. Hun zwijgen was haar vonnis. Ze waren meedogenloos. De vrouw werd met geboeide handen meegenomen.

Die avond werd ze vermist op de boerderij. Men zocht overal, maar vond geen spoor van haar. Zelfs haar voetafdrukken waren niet te vinden. Een paar dappere jongemannen daalden af in de put, maar konden geen enkele aanwijzing vinden over waar ze kon zijn.

Aanvankelijk dacht niemand aan de witte wiven, hoewel er in Tubbergen veel van hen waren. Dit waren kwaadaardige wezens met scherpe klauwen en ze hielden van de jacht, geleerd van de witte wiven van Lochem. Ze renden nooit snel, hun passen waren langzaam en gelijkmatig, maar zelfs de snelste boerenjongen kon hen niet lang bijhouden. Bovendien trokken ze altijd in grote groepen uit, en net als koeien die een hond omringen, sloten ze zich in een kring om hun prooi totdat de arme ziel zich niet meer kon verdedigen. Er waren geen gevaarlijkere witte wiven dan die in Tubbergen, want ze wisten precies wanneer ze een menselijke ziel konden vangen.

De boer rouwde diep om het verlies van zijn vrouw. Het waren mensen van eenzaamheid in dit gebied, trotse dromers. Je zou niet gemakkelijk elders in Nederland mensen vinden die zo goed waren in het verbergen van hun gedachten, en wat ze eenmaal liefhadden, vergaten ze nooit, omdat ze moeilijk de poort van hun hart openden. Ze toonden geen vreugde of verdriet en hun gezichten waren altijd ernstig. Mensen die hen goed kenden, dachten met schrijnend heimwee aan hen terug, en waar ze ook heengingen, ze konden de mensen van Overijssel nooit vergeten.

Niemand probeerde de boer te troosten toen hij zijn vrouw verloor. ’s Avonds kwamen zijn buren bij hem thuis, het lampje brandde en ze staarden samen naar het licht. Elke avond namen ze afscheid in stijve stilte, moeite om woorden te vinden bij het afscheid nemen. Dan blies de boer het licht uit en, gesterkt door hun zwijgende troost, kroop hij in zijn bedstede. De volgende dag was hij klaar voor zijn werk, want hij had de verantwoordelijkheid om voor zijn kind te zorgen.

De buurvrouwen boden aan om voor het kind te zorgen, om het te wassen en aan te kleden. De boer was niet verbaasd dat het kind er altijd zo goed uitzag, alsof de moeder er nog was om te helpen. Hij vroeg nooit wie ervoor zorgde. Hij zou hetzelfde hebben gedaan voor zijn buren als zij in dezelfde situatie waren, en ’s avonds, in de stilte, vroegen ze hem niets.

Maar vrouwen praten meestal meer onderling dan mannen, en op een dag, toen de vrouwen uit de streek bij elkaar waren, bespraken ze hoe goed het ging met het kind en wie er zo vriendelijk voor zorgde. Ze veronderstelden dat degene die zo behulpzaam was, uiteindelijk wel naar voren zou komen, maar de vrouwen zwegen en keken elkaar aan.

Toen begonnen ze te vragen wie de bescheiden helper was – wie gaf zo onbaatzuchtig om voor het kind te zorgen? Niemand antwoordde.

De buurvrouwen begonnen nu aandachtiger te letten op wie ’s ochtends het huis binnenkwam. Tot hun verbazing merkten ze dat er niemand binnenkwam. Alles was stil rond de boerderij. En toch werd het kind elke dag goed verzorgd.

Ze spraken erover met de boer, vragend wie die vriendelijke verzorger kon zijn. Hij had geen idee, maar zei dat ze moesten opletten. Het was alsof de persoon in kwestie altijd heel voorzichtig te werk ging.

Ze spraken met de boer over deze raadselachtige situatie. Wie kon deze persoon zijn die zonder iets in ruil te vragen voor het kind zorgde?

Op een ochtend besloot de boer om voor de deur van zijn boerderij te wachten in plaats van naar het werk te gaan. Er naderde niemand het huis. Hij stond op het punt om terug te gaan naar het werk toen hij plotseling zachte stemmen in de kamer hoorde.

“Heeft mijn kind goed geslapen? Er zit nog wat zand in zijn oogjes, ik zal het wegvegen. Heeft mijn kind gisteren zijn pap lekker opgegeten? Was mijn kind braaf geweest?”

Het was de stem van zijn vrouw, maar er klonk een droevige ondertoon in. Zachtjes opende hij de deur. Het kind lag in de bedstede, met uitgestrekte handjes en een lach op zijn gezicht. Maar er was niemand anders in de kamer.

Op dat moment begreep de man dat zijn vrouw in de macht van de witte wieven moest zijn. Hij besloot die avond met de buren te overleggen hoe ze haar konden bevrijden. Ze verlangde terug naar haar huis, en dus vroegen ze om advies van iedereen in het dorp.

Ze bleven tot laat in de nacht bij elkaar en besloten dat ze ’s ochtends vroeg met een kar naar de heuvels zouden rijden waar de witte wieven woonden. Ze zouden proberen de vrouw met geweld mee te nemen en gewapend zijn met geweren om de witte wieven op afstand te houden. Ze brachten de nacht door in waakzaamheid en wachtten tot het schemerig werd voordat ze twee snelle paarden spanden aan een kar en vertrokken richting de bergen.

De boeren zeiden niets onderweg om de witte wieven niet te laten weten hoeveel ze in aantal waren en om te voorkomen dat de vrouw zou vluchten. Het leek op een normale boerenkar die op weg was naar de markt. Toen de witte wieven tevoorschijn kwamen, wachtten ze aan de kant van de weg.

“Maak plaats!” riep de boer die de paarden mende, en hij zwaaide met zijn zweep. De witte wieven lachten.

Plotseling sprongen ze allemaal uit de kar en schoten met hun geweren. De witte wieven vluchtten, en de nevels trokken zich terug tot aan de horizon. De boeren achtervolgden hen en vonden de vrouw in een heidegroeve, smekend:

“Neem me mee. Ik heb mijn kind zo gemist.”

“We zijn gekomen om je te bevrijden,” zei de boer serieus. “Stap nu meteen in, anders zullen de witte wieven terugkomen.”

“Nee, nee,” huiverde ze, smeekte ze, “nooit meer de witte wieven.”

“Dat zal ook niet meer gebeuren.”

Ze namen haar bij de hand en leidden haar naar de wachtende wagen. Dreigende misten omringden haar, met wijde monden (zodat de witte, kronkelende tongen zichtbaar waren) en uitgestrekte klauwen. De vurige paarden renden wild terug naar de boerderij, met de onvermoeibare witte wieven die hen volgden en vreselijke woorden schreeuwden.

“Je zult terugkomen – dansen op de bergen – gevangen in de sluier – voor altijd – Vrouw! We wachten totdat de toverwoorden worden uitgesproken, hoe vreemd ze ook mogen zijn – het leven gaat door – wie kan het stoppen? Ga nu meteen met ons mee terug – dan zul je geen angst kennen. Later mag je niet meer vrijwillig vertrekken als de woorden niet worden uitgesproken.”

Op deze manier bedreigden de witte wieven haar, tot ze de boerderij naderden. De vrouw liep met gebogen hoofd het huis binnen, alsof ze door spijt werd verteerd.

Buiten dansten de witte wieven en zongen ze, wachtend, met een vreemd eentonig lied, maar de vrouw kwam niet naar hen toe. Ze bad met gevouwen handen:

“God in de hemel,” bad ze, “Vader van alle schepselen – bevrijd me van deze nood – red me uit de scherpe tanden en klauwen. Leid me, want de nacht is gevallen en de ochtend is nog ver weg. Ik voel me als een blinde, want mijn ogen kunnen de duisternis niet doorgronden. Ik voel me als een kreupel, want er liggen vele stenen op mijn pad. Als ik mijn armen uitstrek, voel ik hoe zwak ze zijn, maar met Uw hulp, o Heer, zijn ze sterk en zal er geen zwakheid in mij zijn.”

Haar kind werd in haar schoot gelegd, en ze sprak vroom:

“Als ik alleen voor mezelf zou bidden, zou ik het niet durven om voor Uw troon te verschijnen. Maar U, o Heer, die in mijn lichtzinnige hart kijkt en die alleen weet welke moeilijke strijd ik voer tussen de verleidelijke zonde en de plichten van het leven, help me alsjeblieft, o Heer…”

Ze snikte luid.

“Als het om mijn kind gaat, dat ik niet in dit huis bleef, maak dan Uw wil bekend. Want hoe kunnen wij arme mensen weten wat goed voor ons is?”

Zo bad en huilde ze, terwijl buiten de witte wieven dansten en haar verlokten.

In de dagen die volgden, sprak men weinig tegen de vrouw. Ze lieten haar in haar gedachten leven, want wie kon haar helpen? Ze sloop stil door het huis en de schuur, en geleidelijk leerde ze elk hoekje opnieuw kennen.

Het verbaasde haar dat alles zo onveranderd was. De roodbonte koe herkende haar en tilde haar slaperige kop op, vol vertrouwen. De geit blaatte tevreden toen ze naderde. De hond bij het hok bleef rustig zitten en staarde in de verte. Zelfs de kippen en de haan wisten dat de vrouw was teruggekeerd, en toen ze over de binnenplaats liep, kwamen ze naar haar toe, want ze had zeker nog wat aardappels of broodkruimels voor hen. Was ze ooit echt weg geweest?

En de dingen – ze waren zo vertrouwd!

De open haard met de ketel erboven. De lichte houten tafel en de gekleurde kopjes. De borden op de schoorsteenmantel. De klok met de vrolijke koekoek. De klompen van haar man. De stenen vloer. Buiten het jaartal met de ijzeren cijfers. Het rieten dak met het groene mos.

Het voelde goed om weer thuis te zijn.

Als alleen die woorden maar nooit werden uitgesproken, die haar terug zouden brengen in de macht van de witte wieven! Ze voelde dat ze, hoe vreemd ook, op een dag zouden worden uitgesproken. De witte wieven hadden haar gewaarschuwd: “Het leven gaat door – wie kan het stoppen?”

Soms leek het alsof haar hart stilstond, want ze hoorde de woorden van verderf in haar oren. Ze zweeg zo lang, totdat de man weer met haar sprak en vroeg of ze nooit, nooit meer naar de witte wieven zou gaan.

“Als het aan mij lag,” zei ze, “nee, nooit meer. Want ik weet dat het verkeerd was om jullie allemaal achter te laten en met de witte wieven van Tubbergen te dansen. Je weet dat het niet aan mij ligt…”

Ze zweeg en haar ogen weerspiegelden al het verdriet in haar ziel. Niets van haar pijn bleef verborgen voor hem.

“Wat is er dan?” vroeg hij weer.

“Er zijn woorden die nooit mogen worden uitgesproken.”

Hij wachtte even en vroeg toen zachtjes: “Welke woorden zijn dat dan?”

“Ga weg, jij varken…” heten ze. Als die woorden worden uitgesproken, kom ik weer onder de macht van de witte wieven. Zorg ervoor dat die woorden nooit worden uitgesproken.”

Hij lachte niet meer. Er waren diepe rimpels op zijn voorhoofd nadat hij de dienstmeisjes, de knechten en de buren had gewaarschuwd. Ze hadden allemaal beloofd op te passen. Maar toch, terwijl hij langs de weilanden liep, zag hij de witte wieven en hoorde hij hun triomfantelijke lach.

Wat maakte het voor haar uit hoeveel jaren het zou duren voordat ze weer met de witte wieven zou dansen op de bergen? Ze wisten dat de woorden uitgesproken moesten worden, want er is geen strengere wet dan het leven.

De dagen die volgden waren vreemd. Telkens als de boer de boerderij binnenkwam na zijn werk op het land, verwachtte hij dat de vrouw al vertrokken zou zijn, maar telkens was hij verrast dat ze er nog was.

“Is er iets gebeurd?” vroeg hij. “Niets? Was er niemand aan de deur?”

Ze antwoordde zonder op te kijken, met een doffe toon.

“Nee, er is niets gebeurd. De woorden zijn vandaag niet gesproken,” klonk haar stem met de zekerheid dat die woorden ooit uitgesproken zouden moeten worden, al deze dagen. Vaak stond ze aan de deur en staarde in de schemerige verte. Ze hield van haar kind en haar huis, maar toch… hoorde ze niet bij de witte wieven?

Ze boog haar hoofd voorover om alles beter te kunnen zien. De witte wieven dansten elke avond en zongen een verleidelijke melodie.

Wat ze had gedaan in de dagen dat ze bij de witte wieven was geweest… dat deed ze nu niet meer. Ze zorgde niet meer voor het kind en liet dat over aan haar buurvrouwen. In haar gedachten was de duistere schaduw van angst en verlangen om weer op de bergen te zijn, nu overheersend.

Soms gleed een witte wive zachtjes langs de boerderij als ze aan de deur stond, even wachtend. Dan strekte de vrouw haar armen naar haar uit, en de woorden die bevrijding en vloek zouden brengen drongen naar haar lippen. Waarom zei ze ze niet? Misschien dacht ze terug aan de eerste dag dat ze weer thuis was gekomen, of misschien was het gewoon de angst om haar kind alleen achter te laten.

De witte wive gleed verder – langs het hek, over de sloot – in de nevels van de avond – werd één met de onwerkelijkheid.

Toen de man een uur later de boerderij binnenkwam, zag hij zijn vrouw zoals altijd bij het haardvuur zitten. Toen hij haar vroeg of er iets was gebeurd die dag, of er iemand aan de deur was geweest, klonk haar stem dof en moedeloos:

“Nee, er is niets gebeurd. De woorden zijn vandaag niet gesproken.”

Er kwam een dag dat de man vergat de vraag te stellen. Hij had hard gewerkt en was moe. Daarom ging hij meteen slapen.

De vrouw herinnerde hem er niet aan, en vanaf dat moment bleef ze met haar gedachten alleen. Ze vertelde het niemand – niet aan de meiden, niet aan de buren, niet aan de knechten – dat ze voorzichtig moesten zijn. Telkens passeerden de witte wieven de boerderij, en één van hen fluisterde de vrouw toe:

“We wachten op je op de heuvels, snel zal het gebeuren.”

Zonder een geluid gaf ze antwoord, haar hoofd gebogen, haar handen op de grond.

“Ik weet het, witte wieven. Laat het snel zijn.”

Een paar dagen later was een van de knechten bezig met garven maken. Hij merkte niet dat het varken naar hem toe kwam en aan het koren rook. Hij schopte het weg… maar even later was het varken terug.

“Weg, jou varken!” riep de knecht ongeduldig.

Toen herinnerde hij zich de woorden en de angst overviel hem. Hij liet het koren achter en rende zo snel als hij kon naar de boer. De boer stond op het veld en wist al dat er iets verschrikkelijks was gebeurd.

“Je hebt de woorden gezegd,” riep hij hem van verre toe.

“Ja, baas.”

Samen keerden ze terug naar de boerderij. Maar ze vonden de vrouw niet meer. Er was geen enkel spoor van haar overgebleven. Ze kwam nooit meer terug, en de vloek was voltrokken.

Ze danst met de witte wieven op de heuvels en behoort niet langer tot deze wereld. Velen hebben haar gezien – ze draagt lichte, grijze kleding. Prachtige gouden bellen hangen in haar oren en om haar nek draagt ze parels. Maar men zegt dat ze veel heeft gehuild en dat ze soms huilt om de zonde die het einde van haar leven betekende.